انجام امورات گمرکی کالا هم در گمرک ایران و هم در گمرک عراق، بر روی امورات زیر متمرکز است وصادرکنندگان قبل ازصدورکالا، باید درباره آنها تحقیق کنند:
اولاً مجاز بودن صادرات آن کالا از ایران
نداشتن عوارض صادراتی ازطرف گمرک ایران
مجاز بودن واردات آن کالا به عراق، ازسوی گمرک عراق
کیفیت سنجی کالا درگمرکات ایران و عراق، به وسیله اسناد و مدارک و یا درآزمایشگاه‌های گمرک هر دو کشور
نوع بسته‌بندی کالا
نوشته‌ها و مطالب مندرج بر روی بسته‌بندی کالا از نظر قوانین گمرکی ایران و گمرک عراق
تاریخ تولید و انقضاء کالا
مدت ماندگاری برای مصرف کالا
دارا بودن مجوزها و استانداردهای داخلی و بین المللی و اسناد لازم برای ترخیص کالا از گمرکات هر دو کشور
دارا بودن گواهی انطباق کالا یا COC برای بعضی از کالاهای صادراتی ازشرکت‌های بازرسی کالا نظیرSGS وBV

مجاز بودن صادرات

تولیدکنندگان و یا صادرکنندگان ایرانی قبل از هر چیز باید با مراجعه به گمرک مرکز استان خودش از ممنوع نبودن صادرات آن کالا از ایران و همچنین نداشتن عوارض صادراتی آن مطمئن شوند و ثانیاً از تاجر عراقی یا خریدار ایرانی حاضر در مرز در مورد ممنوع نبودن ورود آن کالا به عراق سؤال کنند و مطمئن شوند.

کیفیت سنجی کالا توسط شرکت‌های بازرسی کالا

از سال 2010 که قوانین گمرکی عراق در رابطه با واردات کالا به عراق تغییرات اساسی پیدا کرد، ازمیان هزاران قلم کالا، ورود 850 قلم آن مشمول اخذ گواهینامه انطباق کالا یا COC از شرکت‌های کنترل کیفیت مانند Cotecna، BV و SGS گردید ونمایندگی‌های شرکتهای بازرسی مذکور درایران،گواهی انطباق (COC) را صادر می‌کنند.
ولی مابقی کالاها ازاجبار برای دریافت گواهی بازرسی کالا معاف هستند اما برای اینکه این دسته از کالاها به راحتی از گمرکات عراق و ایران ترخیص شوند، لازم است مواردی را که در ذیل آورده‌ایم مورد توجه قرار گیرند. کیفیت سنجی کالاهایی که نیاز به اخذ گواهی انطباق یا گواهی بازرسی کالا ندارند، درمورد کیفیت این نوع از کالاها، علاوه بر اینکه خود کالا و کیفیت آن باید توسط فروشنده به مشتری عراقی یا ایرانی نشان داده شود، باید یک یا چند نمونه کامل و کافی آن به مشتری تحویل داده شود تا آن را به گمرک و آزمایشگاه گمرک عراق ارسال کند و از تأیید کیفیت آن در گمرک عراق مطمئن شود. اگر کالا دارای استاندارد ملی ایران هست و تاریخ استاندارد اعتبار دارد، نیاز به ارسال نمونه برای گمرک ایران در مبدأ یا در مرز نیست.

نوع بسته‌بندی کالا

ارسال نمودن نمونه بسته‌بندی (اعم از گونی، کیسه، کارتن و…) که کالا نیز در داخل آن می‌باشد، برای تحویل به گمرک ایران و عراق. در گمرک هر دو کشور نمونه کالا، نوع بسته‌بندی، نوشته‌ها و مطالب روی بسته‌بندی مورد رؤیت قرار می‌گیرد، اگر ایرادات و نواقصاتی در نوع، کیفیت بسته‌بندی، نوشته‌ها و تاریخ‌های روی بسته‌بندی وجود داشته باشد، توسط مشتری به اطلاع تولیدکننده و فروشنده ایرانی می‌رسد، تا فروشنده آنها را مطابق نظر گمرک هر دو کشور اصلاح کند.
مواردی که عموماً در نوشته‌های روی بسته‌بندی باید چاپ و درج شود به قرار ذیل هستند:
اولین مسئله ای که رعایت آن حائز اهمیت است این است که نوشته‌های روی کارتن بسته‌بندی به فارسی نباشد، به انگلیسی یا عربی باشد (و یا به عربی و کُردی درج گردد) همچنین موارد زیر در اکثر کالاها باید رعایت شود:
نوع کالا
اسم یا مارک کالا
منشأ یا ترکیبات کالا
وزن کالا
تاریخ تولید و انقضاء به میلادی
مدت ماندگاری برای مصرف (برای برخیی از کالاها)
اندازه یا ابعاد کالا
تعداد در کارتن یا بسته
اسم شرکت یا کارخانه و آدرس‌های آن روی بسته‌بندی وجود داشته باشد
جمله (ساخت ایران) به زبان نوشته شده روی بسته بندی
درج علائم استاندارد ملی ایران و گواهینامه‌های بین‌المللی بر روی بسته‌بندی (برای گمرک ایران و عراق)
چاپ شماره مجوزها و گواهینامه‌های داخلی روی بسته‌بندی (برای گمرک ایران)
وسایر مواردی که بعضی از کالاها بنا به ضرورت آنها باید بر روی بسته‌بندی آنها درج گردد که باید توسط مشتری به اطلاع تولیدکننده و فروشنده‌ی ایرانی برسد.

تذکرات بسیار مهم

تاریخ تولید و انقضا و ماندگاری مصرف کالا بر روی کالاهای ایرانی همیشه یکی از پُر مشکلات‌ترین قضایا در گمرکات هر دو کشور و خصوصاً در گمرک عراق است که اهم آن این است که ذکر می‌گردد:
تاریخ تولید و انقضاء باید حتماً به میلادی باشد
هیچگاه دو تاریخ، هم میلادی و هم تاریخ شمسی ایرانی نباید روی کالا درج شود یعنی فقط تاریخ میلادی باشد در غیر این صورت از گمرک عراق برگشت می‌خورد
روی بسته‌بندی‌های کوچک داخل کارتن در مورد رعایت تاریخ‌ها نیز باید موارد فوق رعایت شود زیرا درگمرک عراق بسته‌ها و کارتن‌های بزرگ را باز می‌کنند و بسته‌های کوچک و تاریخ‌های روی آنها را کنترل می‌کنند و اگر تنها یک مورد اشکال را بر روی یک بسته کوچک در مورد تاریخ‌ها مشاهده کنند، کل بار اگر مواد غذایی باشد همه را به وسیله آتش معدوم می‌کنند و اگر تاریخ تنها شمسی و ایرانی باشد آن را برگشت می‌زنند. تاریخ‌ها باید همزمان با تولید بر روی بسته‌بندی‌های کوچک‌تر درج گردد و تاریخ‌های روی کارتن بسته‌بندی بزرگ نباید با لیبل، اسپری، دستی، غیر ماشینی و یا مخدوش و ناخوانا و مشکوک و یا دارای اثر پاک شده تاریخ قبلی باشد زیرا به نظر گمرکات ایران و عراق، بعضی برای تغییر دادن تاریخ کهنه و یا تاریخی که ماندگاری مصرف کمتری دارد نسبت به دستکاری تاریخ‌ها به طرق غیرقانونی اقدام می‌کنند و در گمرک عراق چنین بارهایی را اگر مواد غذایی باشد و حتی اگر بار چندین دستگاه تریلر باشد همگی را با آتش معدوم می‌کنند.
تاریخ‌هایی که با رنگ به طرق مختلف بر روی کیسه‌های نایلونی و پلی پروپیلن بعضی به طور ماهرانه‌ای درج می‌کنند به راحتی توسط گمرک عراق قابل تشخیص است و آنها در کشف این جور کارها استاد هستند و با کشیدن انگشت شصت یا سبابه بر روی آن، رنگ تاریخ تقلبی پاک می‌شود، اما اگر تاریخ روی کیسه‌ها همزمان با چاپ درج شده باشد با انگشت و یا چیز دیگر پاک نمی‌شود و اگر چنین تاریخ متقلبانه‌ای را گمرک عراق بر روی کیسه کشف کند اگر مواد غذایی باشد آن را معدوم می‌کند و اگر مواد غذایی نباشد آن را برگشت می‌زند.
اگر کالایی برای مصرف داخلی ایران تولیدشده باشد و تاریخ شمسی بر روی آن درج شده باشد و یک دفعه صادرکننده یا تولیدکننده برای اینکه آن را به عراق صادر کند تاریخ میلادی را در کنار تاریخ شمسی ایرانی درج کند، باز مورد قبول گمرک عراق نیست زیرا این دسته کالاهای دو تاریخه (هم میلادی و هم شمسی) هستند و یا اینکه بر روی تاریخ ایرانی را بطریقی می‌پوشانند و برروی آن تاریخ میلادی درج می‌کنند، جزو تقلب محسوب شده و محموله یا برگشت زده می‌شود و یا اگر مواد غذایی باشد آن را معدوم می‌کند و در این گونه برخوردها گمرک اقلیم کردستان، بسیار مقرراتی و سخت‌گیرانه‌تر از گمرک جنوب عراق برخورد می‌کند.
در کل استدلال گمرکات عراق در معدوم کردن چنین کالاهایی که تاریخ‌های مشکل‌دار و یا متقلبانه‌ای دارند، این است که اگر این گونه بارها به داخل ایران برگشت داده شود، باز با جعل تاریخ و یا زیر و رو کردن بار، و با ترفند دیگر یا با دستکاری در اسناد، مجدداً آن را به گمرک عراق می‌فرستند.
به هر حال وقتی ما فعالین تجاری در گمرکات و بازارچه‌های مرزی، بارهایی را می‌بینیم که با سلامت، کیفیت، بسته بندی، تاریخ و سایر موارد به طور کامل و سالم از مرز و گمرک عراق خارج می‌شوند و در یک جمله گمرک عراق در آن صداقت، راستی، درستی، پاکی، کیفیت و ارزشمندی می‌بیند، آن را افتخاری برای خود، کشور، اقتصاد، تولیدکنندگان، کارگران شریف و زحمتکش کشورمان می‌دانیم، اما از طرف دیگر وقتی می‌بینیم و یا می‌شنویم که بار یا کالای ایرانی در گمرک عراق بخاطر تزویر و تقلب تولیدکننده و یا صادرکننده برگشت خورده است و یا با آتش و یا وسیله دیگری معدوم شده است، عمیقاً غمگین و ناراحت می‌شویم و آن را توهین به جامعه تولیدکنندگان و کارآفرینان سخت‌کوش، کارگران زحمتکش و از طرفی توهین به تجار و پیله‌وران ایرانی می‌دانیم و از طرفی تحقیر و بی‌ارزشی کالای ایرانی به حساب می‌آید و غیر مستقیم تبلیغات بزرگی برای کالاهای کشورهای رقیب، نظیر ترکیه وچین و اردن و هند و … به حساب می‌آید و متأسفانه دراین کار گمرک عراق مقصر نیست، بلکه تقصیر بعضی ازصادرکنندگان و تولیدکنندگان طماع و متقلب خودمان است که به طور معدود در میان جامعه شریف تولیدکننده و صادرکننده ایرانی وجود دارد و از طرفی چنین افرادی که باعث مخدوش شدن اعتبار وارزش کالای ایرانی می‌شوند، متأسفانه از طرف گمرک و اداره‌ی بازرگانی و اطاق بازرگانی مورد مؤاخذه و مجازات قرار نمی‌گیرند.

مدت ماندگاری کالا

یکی دیگر از مشکلات صادرکنندگان و تولیدکنندگان ایرانی، عدم اطلاع از قوانین گمرکی عراق درباره‌ی تاریخ ماندگاری مصرف، خصوصاً برای مواد غذایی می‌باشد که این مورد هم از مواردی است که بار صادرکنندگان ایرانی از گمرک عراق برگشت می‌خورد، از آنجا که تاریخ ماندگاری مصرف بعضی ازکالاها در قوانین هر دو کشور فرق می‌کند، لذا تولیدکننده و فروشنده ایرانی باید مدت ماندگاری مصرف طبق قانون گمرک عراق را از خریدار سؤال کند و با اطمینان کامل آن را بر روی کالا درج کند و آن را طوری به خریدار تحویل دهد که هنگام رسیدن بار به مرز برای بعضی از کالاهای حساس، خریدار دچار ضرر و زیان و مشکل نشود، اکثر کالاها همه بنا به نوع خود شرایط ماندگاری خاص خود را دارند که تولیدکننده‌ی ایرانی باید آنها را در نظر داشته باشد و از مشتری ایرانی یا عراقی سوال کند و طبق قوانین گمرک عراق تاریخ ماندگاری را درج کند.

آزمایشگاه گمرک و استانداردهای عراق

کالاهایی که وارد گمرکات عراق می‌شوند از کلیه آنها نمونه‌برداری می‌شود و مورد آزمایش و تست قرار می‌گیرند البته به جز کالاهایی که دارای گواهی بازرسی یا گواهی انطباق COC از شرکت‌های کنترل کیفیت بین المللی از قبیل Cotecna،BV و SGS و… هستند، در این مورد گمرکات کردستان عراق از گمرک جنوب عراق بسیار سختگیرتر و مقرراتی تر است و این آزمایش و تست کیفیت کالا برای کلیه کالاهای مختلف می باشد و خصوصاً مواد غذایی، گمرک عراق از هر کالا، یک نمونه از آن را به آزمایشگاه در اربیل یا بغداد می‌فرستد و ممکن است که تا بازگشت جواب آزمایشگاه اربیل 2 تا 3 روز و برگشتن جواب از آزمایشگاه بغداد 6 تا 7 روزطول بکشد و تا رسیدن جواب کامیون حامل کالا در زیر بار در گمرک عراق می‌خوابد و بابت آن پول خواب دریافت می‌کند و اگر جواب مثبت بود از گمرک مرخص می‌شود و این کار برای اوایل کار یعنی مرتبه‌ی اول و دوم و سوم است و اگر کالای مربوطه همیشه کیفیت آن مثبت و خوب باشد یک نمونه از آن را برای آزمایشگاه برمی‌دارند و کامیون را مرخص می‌کنند و در این صورت چند روز زیر بار نمی‌خوابد و هزینه‌ی اضافی برای خواب بار پرداخت نمی‌شود. گمرک عراق از سال 2010 به بعد دیگر استانداردهای ایران را قبول ندارد و برای تأیید کیفیت کالاهای ایرانی، گواهینامه‌های کنترل کیفیت شرکت‌های بین‌المللی را طلب می‌کند.
البته همانطور که درقبل گفته شد، تمامی کالاها نیاز به دریافت گواهینامه‌های بین‌المللی کنترل کیفیت نیستند و بدون آنها نیز از گمرک عراق ترخیص می‌شوند نظیر ماشین آلات صنعتی و قطعات صنعتی، میوه، مواد غذایی فرآوری شده و بعضی دیگر از گروه کالایی.

تاریخ نویسی روی کالا

با توجه به اختلافات درنوع عدد نویسی فارسی و عربی و ضرر و زیان‌های سنگین ناشی از عدم رعایت آن، نوشتن اعدادی همانند تاریخ، وزن، ابعاد، اندازه‌ها، مدت ماندگاری، شماره تماس‌ها و نشانی کارخانه و… باید حتماً به زبان نوشته روی کارتن و بسته بندی باشد و هرگز از اعداد و فونت فارسی استفاده نشود. زیرا بخاطر اختلافاتی که در عددنویسی در فونت فارسی و عربی وجود دارد عموماً بارهای صادراتی ایرانی دچار مشکل می‌شوند و از گمرک عراق برگشت می‌خورند، پس برای جلوگیری از مشکلات و به وجود آمدن ضرر و زیان در سرمایه و وقت گران‌بها، از عدد نویسی با فونت فارسی بپرهیزید و آن را با فونت لاتین یا عربی درج کنید که این عمل خود نیز یک نوع حفظ بازار هدف، مشتری مداری و حفظ حقوق مشتری و مصرف‌کننده محسوب می‌گردد.

اسناد لازم برای گمرکات ایران و عراق

نخست به مجوزها و گواهینامه‌ها و اسنادی که گمرک عراق درخواست می‌کند می‌پردازیم زیرا همیشه یکی از بیشترین مشکلات صادرکنندگان و تاجران ایرانی و عراقی در گمرک عراق می‌باشد، سپس به مجوزها و استانداردها و اسنادی که گمرک ایران می‌خواهد می‌پردازیم.
از شرایط ترخیص کالا درگمرک عراق، داشتن مجوزهای لازم است که این مجوزها کلاً به دو دسته تقسیم میشوند:

مجوزهای داخل عراق

به طور کلی مجوزهای داخل عراق برای واردات کالا حداقل دو نوع هستند:
اجازه
رصید

اجاره چیست؟

اجازه نوعی مجوز است که ما در ایران به آن مجوز ثبت سفارش برای واردات کالا میگوییم و اخذ آن بدین گونه است که برای مثال تاجر عراقی به بغداد و یا به اربیل مرکز کردستان عراق و به وزارت بازرگانی مراجعه می‌کند و درخواست خود را برای واردات نوعی خاص از کالا با مارک و اسم مشخص که در ایران یا در هر کشور دیگری تولید می‌شود، ارائه دهد.

رصید چیست؟

بعد از دریافت اجازه و براساس آن تقاضای دریافت مجوز دوم که رصید نام دارد برای واردات مثلا پنج هزارتن میلگرد ازکارخانه فولاد مبارکه اصفهان در ایران را ارائه می‌دهد و وزارت‌خانه بابت هر تن میلگرد مبلغ مثلاً 2 دلار از تاجر عراقی دریافت می کند و تاجر عراقی هر دو مجوز را به گمرک مرزی که به اسم آن در مجوزها مشخص شده است تحویل می‌دهد و سپس اقدام به واردات میلگرد از کارخانه فولاد مبارکه اصفهان می‌کند و او حق ندارد به جز کارخانه فولاد مبارکه اصفهان از کارخانه‌ای دیگر در اصفهان یا مثلاً هرمزگان یا کرمان و یا از هر شهر دیگر میلگرد خریداری و وارد عراق کند زیرا در مجوز او قید شده که حتماً میلگرد از فولاد مبارکه باشد و اسناد گمرکی ایران و اسناد کارخانه و گواهینامه های کنترل کیفیت SGS یا BV نیز به نام کارخانه فولاد مبارکه باید باشد و او هر بار دویست تن میلگرد از فولاد مبارکه وارد می‌کند و گمرک عراق مقدار دویست تن از رصید او کم می‌کند و این واردات و کم کردن رصید تا آنجا ادامه پیدا می‌کند که تاجر عراقی پنج هزارتن میلگرد را وارد می‌کند و رصید او تمام می‌شود و او در صورت تمایل می‌تواند با استناد به مجوز، با پرداخت وجه دوباره رصید را برای واردات مجدد تمدید کند.
حال بنا به ضرورت بعضی از کالاهای وارداتی به عراق علاوه بر اجازه و رصید نیازمند به مجوزهای دیگری از بعضی وزارت‌خانه‌ها و دستگاه‌های دولتی دارد که تاجر عراقی برای تکمیل اسناد وارداتی باید آنها را اخذ کند مثلاً ممکن است که کالا بهداشتی باشد که از وزارت بهداشت، اگر ماشین آلات صنعتی باشد از وزارت صنایع باید آن را دارا باشد، تا بتواند کالای مربوطه را وارد کند.
اخذ مجوزهایی که از کشور ایران برای واردات کالا به عراق که توسط گمرک عراق درخواست می‌شود:
اهم مجوزهایی که گمرک عراق از کالای ایرانی طلب می‌کند این مجوزها می‌باشند:
گواهینامه بازرسی وکنترل کیفیت کالا ازنمایندگی های شرکت‌های خارجی مستقر در ایران نظیرشرکت‌هایی Cotecna، BV و SGS که به آن‌ها شرکت‌های بازرسی کالا می‌گویند البته تمام کالاهای ایرانی احتیاج به اخذ مجوز بازرسی از شرکت‌های مزبور نیستند، بلکه از میان هزاران قلم کالا، فقط 850 قلم کالا مشمول اخذ گواهینامه بازرسی کالا می‌باشند.
اخذ مجوز شهادة منشاء (گواهی مبدأ)، از رایزنی بازرگانی سفارت عراق درتهران برای ارائه به گمرک عراق در مرز، تا به کالای ایرانی صادرشده به عراق اجازه ورود و ترخیص بدهد.
تأیید مدرک گواهی بهداشت کالاهای موادغذایی و فرآورده‌های مربوطه در حوزه غذا و دارو، که باید توسط رایزنی بازرگانی سفارت عراق در تهران انجام شود.
گواهی قرنطینه نباتی برای میوه و تره‌بار، نهال درختان، گل و گیاه
گواهی قرنطینه دامی برای دام و طیور، آبزیان زنده، خوراک دام و طیور و آبزیان
گواهی قرنطینه نباتی برای میوه و تره‌بار، که دربازارچه‌های مرزی صادر می‌گردد.